Bhai Vir Singh
भाई वीर सिंह

कम्बदी कलाई भाई वीर सिंह

1. कम्बदी कलाई

सुपने विच तुसीं मिले असानूं
असां धा गलवकड़ी पाई
निरा नूर तुसीं हत्थ न आए
साडी कम्बदी रही कलाई,

धा चरनां ते शीश निवाया
साडे मत्थे छोह न पाई,
तुसीं उच्चे असीं नीवें सां
साडी पेश न गईआ काई,

फिर लड़ फड़ने नूं उट्ठ दउड़े
पर लड़ उह 'बिजली लहरा'
उडदा जांदा, पर उह अपणी
छुह सानूं गया लाई:

मिट्टी चमक पई इह मोई
ते तुसीं लूंआं विच लिशके,-
बिजली कून्द गई थररांदी
हुन चकाचूंध है छाई ।

2. श्री गुरू नानक देव जी तों
कलियां दी सुगंधि सदक्कड़े !

अज्ज नसीम जदों कलियां नूं आ के गल्ल सुणाई:-
'गुर नानक प्रीतम कल आसन, पक्की इह अवाई' ।
सुन कलियां भर चाउ आख्या:-'सहीयो अज्ज न खिड़ना,
कल प्रीतम दे आयां कट्ठी देईए मुशक लुटाई' ।

3. श्री गुरू नानक देव जी तों
नुछावर त्रेल

'पौन लुके पाणी' ने सहीयो ! जां इह गल्ल सुन पाई:
'गुर नानक प्रीतम कल आसन, पयार छहबरां लाई' ।
पौन कुच्छड़ों तिलक रात नूं, शबनम रूप बणाके
विछ गया सारा धरती उत्ते:-'चरन धूड़ मुख लाई' ।

4. श्री गुरू नानक देव जी दी नज़र-फुल्ल

'अज गुर नानक आसन, कहन्दी मालन गई बगीचे,
फुल्लां नूं सुन चाउ चढ़ ग्या:-'आपा भेटा दीचे' ।
इक इक तों वध चढ़ पए आखन 'तोड़ सार्यां लै चल
सोहण्यां दे सरदार साहमने नज़र असानूं कीचे' ।

5. श्री गुरू नानक देव जी अते
बुलबुलां दी अभिलाख

चढ़ असमानीं चन्द कूक्या:- 'गुर नानक कल आसन' ।
झुरमट घत्त बुलबुलां धाईआं करदियां वाक बिलासन:-
'गुर नानक कीरतन दे पयारे कीरतन चलो सुणाईए,
तरुट्ठ पए तां नाल आपने अरशां नूं लै जासन' ।

6. परदेसीं गई कोइल दी अरज़ोई

मैं सदके मैं सदके सारी सुहण्यां दे सुलतान !
तुसीं औणा, सानूं समें फिरन्दे तोर्या होर जहान !
कोइल कूक विलक इक मेरी सदा लवां तुध नाम !
दरशन नहीं तां 'लिव ना टुट्टे' कोइल मंगदी दान !

(परदेस=गुरू नानक गुरपुरब कत्तक विच हुन्दा है,
सरदियां विच कोइल पंजाबों परवास कर जांदी है)

7. गुर नानक गुर नानक तूं

नदी किनारे कूक पुकारां,
उम्मल उम्मल बांह उलारां,
'साईआं' 'साईआं' हाकां मारां,
तूं साजन अलबेला तूं ।

'तर के आवां' ज़ोर न बाहीं,
शूके नदी कांग भर आही,
'तुर के आवां' राह न काई,
साजन सखा सुहेला तूं ।

तुलहा मेरा बहुत पुराणा,
घस घस होया अद्धोराणा,
चप्पे पास न कुई मुहाणा,
चढ़ के पहुंच दुहेला ऊ ।

बद्दलवाई, कहर हवाई,
उडन खटोले वाले भाई,
धूम मचाई, दए दुहाई:-
"ए ना उड्डन वेला उ ।

तूं समरत्थ शकतियां वाला,
जे चाहें कर सकें सुखाला,
फिर तूं मेहरां तरसां वाला,
कर छेती 'मिल-वेला' ऊ ।

8. गुर नानक दा थी

अपना कोई नहीं है जी,
अपना कोई नहीं है जी,
गुर नानक दा थी वे बन्दिया !
गुर नानक दा थी ।१।

अपने सुख नूं मिलदे सारे,
घोली सदके जांदे वारे,
दुक्ख प्यां कोई आइ न दवारे,
सभ छड भजदे बुढ्ढे वारे,
अपना कोई नहीं है जी,
अपना कोई नहीं है जी,
गुर नानक दा थी वे बन्दिया !
गुर नानक दा थी ।२।

दरद रंञाण्यां दा उह मेली,
बुढ्ढे ठेर्यां दा उह बेली,
पुक्कर पैंदा औखे वेलीं,
खेड़ दए ज्युं फुल्ल चम्बेली,
अपना कोई नहीं है जी,
अपना कोई नहीं है जी,
गुर नानक दा थी वे बन्दिया !
गुर नानक दा थी ।३।

'धन्न गुर नानक' लल लगाईं,
'धन्न गुर नानक' दईं दुहाई,
'गुर नानक' 'गुर नानक' गाईं,
कदे ना तैनूं उह छड जाई,
गुर नानक दा थी वे बन्दिया !
गुर नानक दा थी ।४।

9. पीलियां परियां

थल सुक्के सन, बन बी सुक्क गए; जूहां होईआं हरियां ।
खिड़ खड़ोतियां सर्हों सुहणियां मानो पीलियां परियां-
कलग़ियां वाले दे राह उत्ते दरस-तांघ दियां भरियां,
आपा वारन नूं हन खड़ियां हथ ते जिन्दां धरियां ।

10. पयारे दे अंक समावें

मैल्यां नूं धोवे ते रंग चढ़ावे
ते रंग्यां दा मुल्ल पुआवे,
मुल्ल प्यां नूं जो हाज़र हज़ूरी
हां विच हज़ूरी पुचावे ।
शरन लईं उस कलग़ियां वाले दी
आपा चा भेट चढ़ावीं,
जो फ़रश तों उट्ठें ते अरश ते जावें
ते पयारे दे अंक समावें ।

11. गुर नानक आया

टेक-सहीयो नी ! गुरु नानक आया ।

गुरु नानक गुरु नानक आया ।
नाद उठयो: 'गुरु नानक आया' ।
शबद हुयो: 'गुरु नानक आया' ।१।

मुशक उठे मेरे बन ते बेले,
खिड़ पए बागीं फुल्ल रंगीले ।
सभ ने अनहत राग अलाया :
'गुरु नानक गुरु नानक आया' ।२।

जाग पए पंछी अख खोल्हण
गावन गीत रंगीले बोलन :-
'देखो अहु गुरु नानक आया',
'गुरु नानक गुरु नानक आया' ।३।

तपियां जुगां दियां अख खोल्ही
तयागी मौन, बोल पए बोली:-
'अहु तक्को गुरु नानक आया',
'गुरु नानक गुरु नानक आया' ।४।

दुखियां कन्नीं पई बलेल:-
दुखां नूं जो करे दबेल ।
'अहु गुरु नानक नानक आया',
सुक्ख सबीली नाल ल्याया' ।५।

कूक उठी दुनियां पई गावे,
मसत अलसती तानां लावे:-
'धुन्द हनेरे होए दूर
फैल ग्या है नूरो नूर
'सहीयो नी गुरु नानक आया',
'गुरु नानक गुरु नानक आया' ।६।

मेरा मेरा मेरा अपना,
किसे ना ओप्रा सभ दा अपना,
उह गुरु नानक नानक आया
'सहीयो नी गुरु नानक आया' ।७।

12. बाबा नानक ! ए तेरा कमाल

बाबा नानक ! ए तेरा कमाल, रूहां टुम्ब जगाईआं ।
फाथियां माया दे आल जंजाल, रोंदियां तूंहें हसाईआं ।

देश बदेशीं तूं फेरे चा पाए,
नाद इलाही तूं दर दर वजाए,
सुत्ते दित्ते तूं टुम्ब उठाल,
नवियां जिन्दियां पाईआं ।
बाबा नानक ! ए तेरा कमाल, रूहां टुम्ब जगाईआं ।
फाथियां माया दे आल जंजाल, रोंदियां तूंहें हसाईआं ।

भरमां दे छौड़ दिलां चों चा कट्टे,
उतों पाए खुल्ल्हे नाम दे छट्टे,
विछड़े मेले तूं साईं दे नाल,
लिव दियां डोरां लगाईआं ।
बाबा नानक ! ए तेरा कमाल, रूहां टुम्ब जगाईआं ।
फाथियां माया दे आल जंजाल, रोंदियां तूंहें हसाईआं ।

संगत सारी दी है ए दुहाई,
सानूं वी ख़ैर ओ नाम दी पाईं,
ला लईं आपने चरनां दे नाल,
बख़शीं साडियां उकाईआं ।
बाबा नानक ! ए तेरा कमाल, रूहां टुम्ब जगाईआं ।
फाथियां माया दे आल जंजाल, रोंदियां तूंहें हसाईआं ।

13. बुढ्ढन शाह दी अरज़ोई

सुत्ते नूं आ जगाके, हिरदे परीत पाके,
मोए नूं जी जिवाके, ढट्ठे नूं गल लगाके,
अपना बना के साईं, सानूं न छड्ड जाईं,
मिलके असां गुसाईं बिरहों न हुन दिखाईं,
चरनीं जि आप लाया, रस प्रेम दा चखाया,
दास आपना बनाया, विच्छुड़ न हुन गुसाईं !

14. सच्चे तबीब दा माण

मैं बीमार रोग अति भारी,
कारी करे न कोई,
साफ़ जवाब स्याण्यां दित्ते,
फाहवी हो हो रोई आ ढट्ठी गुर नानक दवारे
वैद अरश दा तूंहीयों !
हां बीमार ख़ुशी पर डाढी
पा तेरे दर ढोई ।

15. कर दियो दरशनां नाल नेहाल

कलगियां वाल्या, सुहण्यां, दूल्या !
कर दियो दरशनां नाल नेहाल !

तरुट्ठ पउ तरुट्ठ पउ मौज दे मालका !
फेरा इक फेर चा पायो खां दयाल !

नीला त्रपाउंदे, ठुमक ठुमकाउंदे,
चलदे अठखेलियां वालड़ी चाल,

उगमदे सूरज दे तेज ज्युं चमकदे,
झूमदी लिशकदी कलग़ी दे नाल,

तेज परताप दे रंग रंगीलड़े
नैणों वरसाउंदे रब्बी जलाल,

आ जायो आ जायो हुन देर ना लाउणी,
आ जायो छेती, हे बेटे अकाल !

खालसा खड़ा उडीकां प्या करदै,
बीतदे जांदे हन सदियां ते साल ।

देर ना लायो, हुन आ जायो प्यारे
कर दियो दरशनां नाल नेहाल ।

16. संगत दा सन्देश

राहिया जांदिया पयारे दे देश नूं !
देईं सुहने नूं मेरा सन्देश तूं:-
पई जफ़्फ़रां नूं नित्त जालदी,
कलग़ी वाले नूं नित्त संम्हालदी ।१।

वित्थां बिरहों ने डाढियां पाईआं,
घटां उमड उदासी दियां आईआं,
जिन्द ग़मां दे विच पई गालदी,
कलग़ी वाले नूं नित्त संम्हालदी ।२।

दिने चैन ना नींदरां रात नूं,
रहे सिक्कनी संझ परभात नूं,
घालां दरशनां वासते घालदी,
कलग़ी वाले नूं नित्त संम्हालदी ।३।

निक्की रिवीए ! सन्देसड़ा लै जईं
कलग़ी वाले दे चरनीं अपड़ा दईं,
सहीए ! ख़बर देईं मेरे हाल दी,
कलग़ी वाले नूं नित्त संम्हालदी ।४।

दरदां तेरे फ़िराकां ने लाईआं,
तेरे दरशन ही हैन दवाईआं,
ताहीयों दरशनां नूं पई भालदी,
कलग़ी वाले नूं नित्त संम्हालदी ।५।

17. दे जा दरशन दिदारे

दे जा दरशन दिदारे, बैठे तेरे हां दवारे,
आसां कद दियां धारे, कलग़ियां वाले पयारे !
आ जा आ जा प्यारे, आ जा रब्ब दे सुआरे,
दे जा दरशन दिदारे, कलग़ियां वाले पयारे !

तेरे रंग रंगारे तरसन नैन विचारे,
सिक्कीं साल गुज़ारे, कलग़ियां वाले पयारे !

कूंजां मुड़ मुड़ आईआं, नदियां परत परताईआं,
तूं भी मोड़ मुहारे, कलग़ियां वाले पयारे !

बागीं बुलबुल बोले, ब्रेहों दिलां नूं झंझोले,
तीर अणियाले मारे, कलग़ियां वाले पयारे !

अन्दर धो वे बनाया, तेरा नाम विछाया,
उठदे याद हुलारे, कलग़ियां वाले पयारे !

तूं मुड़ फेरा ना पाया, चरनीं आ न लगाया,
बिरहों चुभन कटारे, कलग़ियां वाले पयारे !

ख़ैर दरशन दी पाईं, नैणीं आ के समाईं,
करदे ठंढ ठंढारे, कलग़ियां वाले पयारे !

सिकदयां उमरा हो बीती, तूं आ सार न लीती,
औगुन मेरे नी सारे, कलग़ियां वाले पयारे !

वांगूं कूंज कुरलावां 'कोइल कूकां' मैं पावां,
रोवां खड़ीयो दुआरे, कलग़ियां वाले पयारे !

चात्रिक वांग उदासी, बन बन फिरां मैं प्यासी,
मेरे भाग न्यारे, कलग़ियां वाले पयारे !

रुन झुन मोरां ने लाई, मेघां वांङू तूं आईं,
सिकदी अरज़ गुज़ारे, कलग़ियां वाले पयारे !

आजा आजा गुसाईं ! आजा अरशां दे साईं !
आजा रब्ब दे सुआरे, कलग़ियां वाले पयारे !

सानूं सोझी न कोई, किधरे मिलदी न ढोई,
अपना बिरद विचारें, कलग़ियां वाले पयारे !

अड्डी झोली तकाईं, ख़ैर दरशन दी पाईं,
दे के सुहने दीदारे, कलग़ियां वाले पयारे !

आजा आजा प्यारे, दे जा दरशन दिदारे,
बैठे तेरे हां दवारे, कलग़ियां वाले पयारे !

18. नसीरां-आपने पयार्यां दे वियोग विच

फुल्ल खिड़े फुलवाड़ी सहीयो !
अम्ब शगूफ़े नाल भरे ।
बुलबुल भौरे आण जुड़े हन,
कोइल कू कू कूक करे ।
दोवें लाल अक्ख दे तारे
नज़र न आवन सुंञ पई,
अंमीं जाया वीर न दिस्से,
नैणों नीर असार झरे ।

(नसीरां=पीर बुद्धू शाह जी दी धरम
पतनी अते सय्यद (सैद) खां दी भैन सी)

19. नसीरां-कलग़ीधर जी दे प्रेम विच,
सीस देन वेले

सहीयो नी अज्ज फाग मचया जे,
सुहने 'आप' मचाया ।
'रत्तू' दा रंग अज्ज उडेगा,
होर रंग नहीं भाया ।
'सीस' कुमकुमे अज्ज चलणगे,
अतर 'उलाद' खिलाया ।
'आपा-वार' गुलाल उडेगा,
आटा नहीं उडाया ।
आयो सहीयो ! रल होला खेडो,
'शहु' खेडन नूं आया ।

20. नसीरां-आपा वारन वेले

चल वे दिला ! कर्र सुहने दा लाहीए,
सिर दे शुकर मनाईए ।
सिर दा भार गरदनों उतरे,
पंड फ़िकरां दी लाहीए ।
भौरे वांग सुतंतर हो के,
कमलापुरि नूं जाईए,
पा गुंजार दुआले कमलां,
सदके हो हो जाईए ।

21. पीर बुद्धू शाह दी अरज़ोई

सुहण्यां दे सुलतान शाह जी ! नज़र फ़कीरां वल्ल करो ।
कंगल्यां दिल-सड़्यां उत्ते रहमत अपनी नाल ढरो ।

इस दरवेश निमाने दा दिल तरसे नदर तुहाडी नूं,
काली मसत अक्ख तों अपनी दियो मटक्का पीड़ हरो ।

जे कर चन्द गप्प इह मारे:-'तेरे जेहा सुहना मैं',
मुख दिखलाके उस नूं अपना शोभा उस दी सगल हरो ।

तूं हैं सरू चाल जिस सुहणी, बागों इस दम आप टुरो,
दो सौ पड़दे पाड़ 'चन्द जी !' मजलस साडी आन वड़ो ।

शमां, गुलाब, पतंगे, बुलबुल सारे एथे आन जुड़े,
आ हुन बेली पास इकल्ल्या, 'इकल' साडी ते रहम करो ।

दिल दे चुक्यां पर की धक्का, कद तक मिलन जुदाईआं जी,
रब्ब वासते मार जुदाईआं समां बिरद दा पाल वरो ।

दूती दुशमन दी हुन लूती रब्ब वासते सुणनी ना,
अपनाए कंगले 'हाफ़ज़' नूं लड़ लायो लज-पाल वरो ।

(इह रचना कवी हाफ़ज़ दी फ़ारसी ग़ज़ल-'ऐ ख़ुसरवे
ख़ूबां नज़रे सूए गदा कुन' दा अनुवाद है)